Wat was de aanleiding?
De aanleiding voor dit advies is dat in wetenschappelijk onderzoek aanwijzingen zijn gevonden dat kinderen die dichtbij bovengrondse hoogspanningslijnen wonen, mogelijk een hoger risico op leukemie hebben. Ze zouden mogelijk een tweemaal zo grote kans op leukemie hebben als andere kinderen. Het gaat om kinderen die wonen op plaatsen waar het magneetveld van een hoogspanningslijn gemiddeld over een jaar sterker is dan ongeveer 0,4 microtesla.
In Nederland krijgen jaarlijks ongeveer 135 kinderen leukemie (4 à 5 op de 100.000 kinderen krijgt leukemie). Ongeveer één leukemiegeval per twee jaar zou toe te schrijven kunnen zijn aan het wonen in de buurt van hoogspanningslijnen.
Oorzaak onzeker: ook toeval valt niet uit te sluiten
Wetenschappers hebben tot nu toe niet kunnen vaststellen dat de waargenomen gevallen van leukemie veroorzaakt worden door het magneetveld van hoogspanningslijnen. De leukemiegevallen kunnen ook veroorzaakt worden door andere factoren die samenhangen met de aanwezigheid van hoogspanningslijnen. Andere mogelijke verklaringen die in wetenschappelijke literatuur genoemd worden, zijn bijvoorbeeld metaaldeeltjes die loskomen van de kabels, verfdeeltjes van de masten of het gebruik van bestrijdingsmiddelen om vegetatiegroei onder de lijnen tegen te gaan. Ook komt het voor dat er in de buurt van hoogspanningslijnen meer wegen en industrieterreinen liggen. Verder onderzoek heeft niet duidelijk kunnen maken wat de daadwerkelijke oorzaak is van deze leukemiegevallen. Er kunnen ook meerdere oorzaken spelen en het hogere aantal leukemiegevallen kan ook op toeval berusten.
Lees meer over:
Onderzoek naar hoogspanningslijnen en kinderleukemie
Welke redenering volgt de Nederlandse overheid?
Op basis van aanwijzingen uit wetenschappelijk onderzoek, maatschappelijke onrust en het voorzorgprincipe concludeerde de toenmalige staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu in 2005 dat het verstandig is om te voorkomen dat nieuwe situaties ontstaan waarbij kinderen langdurig worden blootgesteld aan magneetvelden van bovengrondse hoogspanningslijnen. Het ministerie vindt het redelijk om deze conclusie te beperken tot nieuwe situaties. Het ministerie geeft hiervoor als reden dat: “de gezondheidseffecten onzeker zijn en omdat maatregelen in bestaande situaties maatschappelijk vaak grote gevolgen hebben (bijvoorbeeld de verplaatsing van woningen of hoogspanningslijnen). Daar staat tegenover dat in nieuwe situaties vaak veel meer keuzemogelijkheden aanwezig zijn en dat preventie aanzienlijk goedkoper kan zijn dan sanering”. De staatssecretaris adviseert daarbij de maatschappelijke kosten en baten mee te wegen. Uiteindelijk is dit vastgelegd in het beleidsadvies uit 2005 aan gemeenten, provincies en netbeheerders.
Hoe is het advies verder uitgewerkt?
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft diverse instrumenten ontwikkeld die behulpzaam zijn bij de uitvoering van het advies:
- Een kaart van het hoogspanningsnet met voor elke individuele hoogspanningslijn een indicatie van de breedte van de magneetveldzone;
- Een handreiking waarmee de breedte van de magneetveldzone in een specifiek geval berekend kan worden;
- Een lijst met adviesbureaus waarvan bekend is dat ze ervaring hebben met magneetveldzone-berekeningen volgens de RIVM-handreiking.
Zijn gemeenten en netbeheerders verplicht om het beleidsadvies toe te passen?
Gemeenten, provincies en netbeheerders zijn niet verplicht om het beleidsadvies toe te passen. Ze kunnen hiervan afwijken, maar behoren daar wel een reden voor aan te geven. Uiteindelijk kan een rechter deze beslissing toetsen als iemand een rechtszaak tegen deze beslissing begint. Er zijn praktijkvoorbeelden bekend waarin (tijdelijk) woningen binnen de magneetveldzone zijn of worden toegelaten. Men moet zich daarbij ook realiseren dat in Nederland naar schatting 20.000 bestaande woningen in de magneetveldzone van hoogspanningslijnen staan.
Moet een gemeente ook bij een ondergrondse kabel rekening houden met het beleidsadvies?
Nee, het beleidsadvies is alleen bedoeld voor bovengrondse hoogspanningsverbindingen. Andere onderdelen van het elektriciteitsnetwerk zoals ondergrondse hoogspanningsverbindingen, hoogspanningsstations, transformatorhuisjes, spoorlijnen en dergelijke vallen niet onder het beleidsadvies. De rijksoverheid geeft hiervoor als reden dat uit het huidige wetenschappelijke onderzoek geen samenhang blijkt tussen kinderleukemie en het wonen bij andere onderdelen van het elektriciteitsnetwerk. Overigens is er nog weinig onderzoek gedaan naar deze andere onderdelen. De rijksoverheid vindt het dan niet in verhouding om het advies ook te betrekken op andere bronnen dan bovengrondse hoogspanningslijnen.
Als je veronderstelt dat het magneetveld inderdaad de (enige) oorzaak is van deze extra leukemiegevallen, dan zouden voor ondergrondse kabels dezelfde overwegingen gelden als voor bovengrondse hoogspanningslijnen. Kinderen die langdurig aan magneetvelden van ondergrondse hoogspanningskabels worden blootgesteld, zouden dan hetzelfde mogelijk verhoogde risico hebben als kinderen die in de magneetveldzone van een bovengrondse hoogspanningslijn wonen.
De GGD adviseert om ook bij ondergrondse kabels rekening te houden met dit advies. Ook de Commissie voor de milieueffectrapportage (MER) geeft in het factsheet ‘Hoogspanningsnet en magneetveld’ aan dat in een milieueffectrapport ook ondergrondse kabels, opstijgpunten en hoogspanningsstations moeten worden geanalyseerd als er sprake is van aanleg, uitbreiding of aanpassing.
Is de gemeente verplicht om nieuwe bewoners te informeren over de mogelijke risico’s van hoogspanningslijnen?
De gemeente heeft een algemene zorgplicht en daarin past het informeren van nieuwe bewoners over de mogelijke risico’s van bovengrondse hoogspanningslijnen of het verantwoorden waarom er geen risico’s zijn. Maar vanwege het advieskarakter van het Rijksbeleid is het niet verplicht.
Gezondheidsraad: overweeg voorzorgbeleid bij hele elektriciteitsnetwerk
In april 2018 gaf de Gezondheidsraad de staatsecretaris in overweging om het voorzorgbeleid voor bovengrondse hoogspanningslijnen uit te breiden naar ondergrondse kabels en andere bronnen van langdurige blootstelling aan magneetvelden uit het elektriciteitsnetwerk. In een kabinetsreactie op deze overweging werd aangekondigd dat het huidige voorzorgbeleid voor hoogspanningslijnen zal worden geëvalueerd. Ook zullen de betrokken ministeries gaan verkennen welke maatregelen denkbaar zijn voor een verbreding van het voorzorgbeleid en welke maatschappelijke en ruimtelijke gevolgen dit kan hebben. Eind 2018 zal de Tweede Kamer hierover worden geïnformeerd.
Het Kennisplatform geeft antwoord op de meestgestelde vragen over het advies van de Gezondheidsraad.
Lees meer over:
Het beleidsadvies van de Rijksoverheid voor bovengrondse hoogspanningslijnen uit 2005
De verduidelijking van het beleidsadvies uit 2008
Informatie over hoogspanningslijnen op de website van het RIVM
Factsheet ‘Hoogspanningsnet en magneetveld’ van Commissie MER
Gezondheidsraad (2018): overweeg uitbreiding voorzorg
Kabinetsreactie op advies Gezondheidsraad hoogspanningslijnen
Vragen en antwoorden bij advies Gezondheidsraad