Onderzoek naar pacemakers bij hoogspanningslijnen

Het normale hartritme kan door ziekte of veroudering worden verstoord. Als dit leidt tot een trage of onregelmatige hartslag, dan kan er een pacemaker worden geplaatst. De pacemaker bewaakt het hartritme, en kan als dat nodig is het hartritme actief reguleren (pacen). De pacemaker zelf is een apparaatje dat onder het sleutelbeen geplaatst wordt. De pacemaker wordt met het hart verbonden door een draad met geleidende aders (leads); dit kan een draad met één ader zijn (unipolair) of een draad met twee aders (bipolair). Ieder jaar komen er in Nederland ongeveer 5000 nieuwe dragers van pacemakers bij. Pacemakerleveranciers en cardiologen waarschuwen iedere drager voor een mogelijke verstoring door elektrische en magnetische velden.

De pacemaker (het apparaatje onder het sleutelbeen) zelf is voldoende afgeschermd tegen verstoring door elektrische en magnetische velden. Bij de draden naar het hart is dat anders: die kunnen als een soort antenne fungeren en een elektromagnetisch signaal oppikken. De kans hierop is groter bij een unipolaire pacemaker dan bij een bipolaire pacemaker. Is het signaal relatief zwak, dan gebeurt er niets: de pacemaker blijft gewoon zijn werk doen. Bij een sterker signaal kunnen er in theorie twee soorten storingen optreden:

• De pacemaker ziet het stoorsignaal als een abnormale hartslag en gaat daarom actief het hart stimuleren, met bijvoorbeeld 60 slagen per minuut. De drager van de pacemaker kan dit voelen. Gaat de drager “weg” van de bron van het stoorsignaal dan stopt de pacemaker met stimuleren.
• De pacemaker ziet het stoorsignaal als een normale hartslag. Als op dat moment de hartslag van de drager gaat afwijken van het normale ritme, dan merkt de pacemaker dit niet. Het hart wordt niet actief gestimuleerd, terwijl dit wel zou moeten gebeuren. Uit de praktijk zijn dit soort storingen niet bekend.

Het is niet mogelijk om vaste “storingsgrenswaarden” aan te geven waarboven pacemakers worden verstoord, die grens is voor elke persoon en elke situatie anders. Hoe gevoelig de pacemaker met de draden is voor een verstoring hangt van veel verschillende factoren af: het merk en type pacemaker en draden, unipolaire of bipolaire pacemaker, de manier waarop de pacemaker en de draden zijn geplaatst, de gevoeligheidsinstelling van de pacemaker, maar ook van de eigenschappen van het elektrische of magnetische veld, de oriëntatie en beweging van het lichaam ten opzichte van het veld, de aarding van het lichaam, lichaamsgrootte en –houding en ademhalingstoestand van de longen.

Pacemakerleveranciers en cardiologen waarschuwen iedere drager voor een mogelijke verstoring door elektrische en magnetische velden. Een verstoring van een pacemaker door een elektrisch of magnetisch veld is tijdelijk: op grotere afstand van de bron verdwijnt de storing. De pacemaker gaat dan direct weer normaal functioneren en raakt niet beschadigd of ontregeld. In de normale woon- en werkomgeving komen de sterkste elektrische velden van de elektriciteitsvoorziening voor direct onder hoogspanningslijnen, op het punt waar de geleiders het dichtst bij de grond hangen. Echter is een verstoring van een pacemaker door een hoogspanningslijn nog nooit in de praktijk gemeld (maar onderzoek laat zien dat het wel kan).
In sommige werksituaties komen wel sterkere elektrische velden voor, bijvoorbeeld bij werkzaamheden in hoogspanningsstations of in hoogspanningsmasten. In die gevallen zal een werkgever moeten beoordelen of medewerkers met een pacemaker op die plekken veilig kunnen werken.

Meer informatie over (verstoring van) pacemakers vindt u in een eerste indruk over een onderzoek in Finland hieronder.