Wat is het verschil tussen wetenschappelijke aanwijzingen en bewijzen?

Op dagen dat er veel ijsjes gegeten worden, verdrinken er ook meer kinderen. Er blijkt een duidelijk verband: hoe meer ijsjes er verkocht worden, hoe meer kinderen verdrinken. Zou het verbieden van de verkoop van ijsjes het aantal verdrinkingen dan verminderen? Nee, er is namelijk geen sprake van een oorzakelijk verband. IJsjes eten veroorzaakt immers geen verdrinkingen. Wie beter kijkt, ziet wel een oorzakelijk verband tussen de buitentemperatuur en het aantal verdrinkingen. Als het warm weer is gaan meer mensen zwemmen. En eten ze meer ijsjes.

De vraag of er een oorzakelijk verband bestaat tussen elektromagnetische velden en gezondheidsschade, is een stuk ingewikkelder te beantwoorden. Als er een verband tussen elektromagnetische velden en een gezondheidseffect gevonden wordt, is het belangrijk om vast te stellen of het ook een oorzakelijk verband is. Wetenschappers maken onderscheid tussen 'aanwijzingen voor een oorzakelijk verband', 'waarschijnlijk een oorzakelijk verband' en 'bewezen oorzakelijk verband'. Hiermee geven wetenschappers met toenemende zekerheid aan hoe zij de kennis inschatten of een gevonden verband ook echt een oorzakelijk verband is.

De gegevens uit wetenschappelijk onderzoek bieden voldoende zekerheid om te kunnen concluderen dat er sprake is van een oorzakelijk verband. Het wetenschappelijke onderzoek is zo breed en goed uitgevoerd dat toeval en vertekening van resultaten met redelijke zekerheid kunnen worden uitgesloten. Meestal is de bewijsvoering gebaseerd op meerdere onderzoeken van hoge kwaliteit, die door meerdere onderzoeksgroepen zijn uitgevoerd. Naast epidemiologische onderzoeken kunnen dat ook onderzoeken zijn met proefdieren of proefpersonen en onderzoeken naar het werkingsmechanisme (hoe veroorzaakt verschijnsel 1 het verschijnsel 2).

De gegevens uit wetenschappelijk onderzoek bieden enige zekerheid om te kunnen concluderen dat er waarschijnlijk sprake is van een oorzakelijk verband. Over het algemeen is de bewijsvoering gebaseerd op meerdere onderzoeken van hoge kwaliteit. Er zijn nog wel onzekerheden: onderzoeken met proefpersonen en proefdieren en onderzoeken naar het mechanisme zijn óf deels niet beschikbaar óf beperkt óf met elkaar in tegenspraak.

De gegevens uit wetenschappelijk onderzoek vormen aanwijzingen voor een oorzakelijk verband. Er is nog teveel onzekerheid om te kunnen spreken van 'waarschijnlijk een oorzakelijk verband' en al helemaal niet van een 'bewezen oorzakelijk verband'. In de onderzoeken kunnen toeval en vertekening van resultaten niet worden uitgesloten. Er kan sprake zijn van minstens één epidemiologisch en/of toxicologisch onderzoek van hoge kwaliteit; of van meerdere onderzoeken van wisselende kwaliteit die met elkaar in tegenspraak zijn; of van enige samenhang tussen onderzoeken met proefdieren en onderzoeken naar het mechanisme die aanwijzingen vormen voor een oorzakelijk verband.

Binnen het onderzoek naar elektromagnetische velden en gezondheidseffecten zijn een paar voorbeelden te noemen:

• Een bewezen oorzakelijk verband is dat mobiele telefoonsignalen delen van het menselijk lichaam opwarmen. Daarom zijn er blootstellingslimieten waar alle mobiele telefoons aan moeten voldoen. De blootstellingslimieten zorgen ervoor dat de opwarming in het lichaam zo laag blijft dat er geen gezondheidsschade kan optreden.
• Een voorbeeld van een aanwijzing voor een oorzakelijk verband is het wonen bij hoogspanningslijnen en de hoge kans op leukemie bij kinderen. Vanwege deze aanwijzingen hanteert de overheid een voorzorgbeleid bij nieuwe bovengrondse hoogspanningslijnen.

In het onderzoek naar elektromagnetische velden en gezondheidseffecten zijn op dit moment geen voorbeelden van een waarschijnlijk oorzakelijk verband.

• Methoden van wetenschappelijk onderzoek