Vragen bij advies Gezondheidsraad Hoogspanningslijnen

De Gezondheidsraad bracht op 18 april 2018 een nieuw advies uit over hoogspanningslijnen en gezondheid. Enkele tientallen jaren geleden kwamen uit wetenschappelijk onderzoek al aanwijzingen dat kinderen die in de buurt van een hoogspanningslijn wonen mogelijk een hogere kans hebben om leukemie te krijgen. De Gezondheidsraad heeft het wetenschappelijk onderzoek opnieuw en in meer detail onderzocht en zijn advies uit 2000 geactualiseerd. Het belangrijkste nieuwe inzicht van de Gezondheidsraad is dat de bewijskracht is toegenomen voor een oorzakelijk verband tussen blootstelling aan magnetische velden bij bovengrondse hoogspanningslijnen en het optreden van leukemie bij kinderen. Andere verklaringen lijken minder waarschijnlijk. Daarnaast zijn er aanwijzingen voor het optreden van hersentumoren bij kinderen, maar die aanwijzingen zijn zwakker dan die voor leukemie.

Het wetenschappelijke onderzoek dat tot het voorzorgbeleid leidde, was vooral uitgevoerd bij bovengrondse hoogspanningslijnen. De enkele onderzoeken die specifiek bij ondergrondse kabels waren uitgevoerd, lieten niet zien dat de velden samenhingen met een mogelijk verhoogd risico op kinderleukemie. De Rijksoverheid heeft in 2005 de afweging gemaakt om het voorzorgbeleid te beperken tot alleen bovengrondse hoogspanningslijnen. Dat was dus een politieke keuze.

De Gezondheidsraad ziet nu meer aanwijzingen dat de magneetvelden (en niet iets anders dat met de aanwezigheid van hoogspanningslijnen samenhangt) mogelijk de veroorzaker van het verhoogde risico op kinderleukemie zijn. Dat is vooral op basis van onderzoek naar bovengrondse lijnen. De Gezondheidsraad constateert ook dat deze magneetvelden door bodem en bouwmaterialen niet worden tegengehouden. Daarom heeft de Gezondheidsraad nu aan de staatssecretaris aanbevolen om te overwegen om het voorzorgbeleid uit te breiden naar ondergrondse elektriciteitskabels en andere bronnen van langdurige blootstelling aan magneetvelden uit het elektriciteitsnetwerk, zoals transformatorstations en transformatorhuisjes.

Zowel het beleidsadvies voor bovengrondse hoogspanningslijnen als het advies van de GGD is niet bindend. Gemeenten kunnen deze adviezen in hun (politieke) afweging meenemen. Sommige gemeenten hebben het advies van de GGD gevolgd. Op basis van de GGD-richtlijn ‘Hoogspanningslijnen’, hebben deze gemeenten samen met de netbeheerders al een vorm van voorzorgbeleid op ondergrondse kabels toegepast. Ze hanteerden het principe dat nieuwe en bestaande situaties waar kinderen langdurig boven 0,4 microtesla worden blootgesteld zoveel als redelijkerwijs mogelijk voorkomen dan wel opgelost moeten worden.

De staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, die het advies aan de Gezondheidsraad heeft gevraagd, heeft inmiddels mede namens de ministers van Economische Zaken en Klimaat en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een reactie op het advies aan de Tweede Kamer gestuurd: zie het bericht van het Kennisplatform hierover. Er komt een evaluatie van het voorzorgbeleid voor bovengrondse hoogspanningslijnen en een verkenning van de verbreding van dit voorzorgbeleid naar andere bronnen.

Het RIVM heeft in opdracht van de GGD’en in 2009 indicatieve metingen van de sterkten van magneetvelden bij transformatorhuisjes uitgevoerd. Daarin staat dat het magneetveld van de zes onderzochte transformatorhuisjes op 1,5 tot 4 m afstand lager dan 0,4 microtesla was. Indien de woning dus meer dan 1,5 tot 4 meter van het transformatorhuisje staat, zal de jaargemiddelde magnetische veldsterkte in de woning lager zijn dan 0,4 microtesla. Dit is de waarde die de Gezondheidsraad in zijn advies hanteert. Onder die waarde is er waarschijnlijk geen sprake van een verhoogd risico op leukemie door langdurige blootstelling aan magneetvelden. Het onderzoek van het RIVM is een steekproef van slechts zes transformatorhuisjes en de metingen zijn indicatief.

Dit is afhankelijk van het type kabel. Op basis van (niet gepubliceerde) metingen door DNV GL kan worden gesteld dat bij ondergrondse hoogspanningskabels de afstand tot waar het magneetveld langdurig sterker is dan 0,4 microtesla varieert tussen de 5 en 15 meter. Bij overige ondergrondse elektriciteitskabels (midden- en laagspanning) is deze afstand veelal beperkt tot waarschijnlijk niet meer dan 1 meter.

Aan de zijde van de woning waar het transformatorhuisje staat of waar de ondergrondse kabel loopt, zal het magneetveld sterker zijn dan aan de andere kant van de woning. Je kunt de blootstelling van kinderen verminderen door zo mogelijk hun slaapkamers aan de andere kant van de woning te kiezen. Ook het verplaatsen van het bed binnen de slaapkamer naar een plaats verder weg van het transformatorhuisje of de kabel, vermindert de blootstelling.

Ja, dat kan. Het goed uitvoeren van een meting is wel lastig en kostbaar en geeft een momentopname terwijl de Gezondheidsraad spreekt over daggemiddelde of jaargemiddelde veldsterkten. De stroomsterkte in een transformatorhuisje is echter niet altijd gelijk, waardoor het magneetveld ook kan variëren. Alleen met kennis over de gemiddelde belasting van bijvoorbeeld het transformatorhuisje en de belasting op het moment van de meting, kan een meting vertaald worden naar een jaargemiddelde waarde. Voor kabels is het mogelijk om eerst met een KLIC melding via het Kadaster te achterhalen waar nu precies de kabels liggen. Indien uw woning op een redelijke afstand van de kabel staat zal een meting weinig aanvullende informatie geven.

Bij de bouw van huizen is in de afgelopen jaren soms al rekening gehouden met transformatorhuisjes en kabels. Maar er zijn ook gemeenten die het beleid hanteren om juist transformatorhuisjes inpandig te plaatsen, dus juist dicht tegen woonruimtes aan.